Kunst in spreidstand | Tekst Wim de Jong, fotografie Adriaan van der Ploeg 17/04/10
Met de foto’s die Hester Scheurwater van zichzelf op Facebook en YouTube plaatste, verwierf de kunstenares zekere faam. En juist nu die websites haar werk in de ban doen, wordt ze bekend bij een groter publiek….
Niemand waarschijnlijk die het precies bijhoudt, maar het is niet ondenkbaar dat Hester Scheurwater de meest ongewenste Nederlander van het moment is op de filmpjeswebsite YouTube en de vriendensite Facebook. Ze is de voorbije maanden herhaaldelijk van beide websites geveegd vanwege de aanstootgevende filmpjes en foto’s die ze dagelijks maakt en uploadt.
Het gaat om eindeloze series, veelal met haar iPhone geschoten zelfportretten in vrijwel steeds dezelfde twee of drie poses; die waarin de lange, hoogbenige Rotterdamse in spreidstand zicht biedt op haar pantykruisje-met-niets-daaronder.
Een kunstproject, stelt Scheurwater. Porno, oordelen de beheerders van YouTube en Facebook klaarblijkelijk, en om die reden ontoelaatbaar. Begin deze maand werden alle oude en nieuwe filmpjes van de kunstenares door hogerhand van YouTube verwijderd. Op Facebook, een webgemeenschap met circa 300 miljoen gebruikers, zijn haar profiel en haar fotoalbums tot dusver vijf keer gewist. Ertegen protesteren helpt niet, want Facebook beantwoordt haar e-mails niet. En ook door gebruik te maken van de schuilnamen Lisa Hester, Hester E. Scheurwater en Hester L. Scheurwater was ze voor de censors van de website, en op aanwijzing van een haar onbekende ‘verklikker’, tot nu toe steeds gemakkelijk te vinden.
De nieuwste poging om haar zevenhonderd volgelingen en bewonderaars van een dagelijkse posting van een Hester-foto te voorzien, geschiedt sinds begin deze maand onder het nom de plume ‘Reflections on Lisa’, en vanaf de computer van een goede vriend. Ze heeft geen idee of ze met die dekmantel een poosje vooruit zal kunnen, maar gelukkig dringen haar akkefietjes met YouTube en Facebook stukje bij beetje door tot de gewone wereld, en komt er uit die hoek nu ook bijval voor haar werk en haar ‘gevecht tegen de vertrutting’. Op de kunstpagina’s van NRC Handelsblad dook ze op en onlangs zat ze op de bank in het tv-programma van Paul de Leeuw. Nadat die eerst een paar voor de hand liggende grappen over haar foto’s had gedebiteerd (‘Ben je met behulp van je iPhone je clitoris aan het zoeken?’), bleek hij alsnog bereid om het artistieke gehalte van de snapshots serieus te nemen.
Ook op het kunstenaarsblog trendbeheer.com vallen positieve geluiden te beluisteren over Scheurwaters intenties om zichzelf als lustobject te exhibitioneren en te observeren. ‘Eric’ schreef: ‘Ik wil meer van haar zien, en of dat nou het erotisch verlangen is, of het artistieke, daar ben ik nog niet uit. Ja, het windt mij wel op, dat kan ik niet ontkennen, maar ze is te mooi om er pornografische gedachten bij te krijgen. Respect, dat is het juiste woord denk ik.’
Minder deftige reacties op de missie van Scheurwater blijven, zeker na de uitzending van De Leeuw op zondag, trouwens ook niet uit. Een seksegenote liet weten dat ze haar zielig vond. Een mannelijke drager van panty’s stelde voor om tot een uitwisseling van dameslingerie te komen. En uiteraard was er ook de kritiek dat Scheurwaters verkenning van haar vrouwelijkheid een typisch voorbeeld is van de shock and awe-kunst waarmee menig eerstejaars academiestudente zichzelf aan een publiek blootonderzoek onderwerpt.
Toch is Hester Scheurwater (1971) bepaald geen debutant in wat aan de andere zijde van de Atlantische Oceaan ook wel wordt aangeduid als slut art. De voormalige leerling van filmmaker en videokunstenaar Frans Zwartjes (‘Het draait allemaal om de vagina, zo simpel is het’) deelt diens preoccupatie met bloed en geweld, en met oerangsten en -verlangens. Ze bouwde ermee de afgelopen veertien jaar een eigen oeuvre van korte, alleszins gelaagde kunstfilms op die haar in binnen- en buitenland de nodige bekendheid opleverden.
Haar nieuwe zelfportretten passen wat Scheurwater betreft naadloos in dat nog altijd lopende onderzoek naar haar eigen verborgen driften en emoties. En van eventuele aandachtszieke, pornografisch getinte self exposure is dus absoluut geen sprake. ‘Wat valt er nou helemaal op mijn foto’s te zien? Op YouTube en Facebook staat veel explicieter materiaal. En toch word ik er, nota bene met een kunstproject, steeds weer uitgepikt. Rembrandt, Egon Schiele, Klimt, die vagina van Gustave Courbet – het vrouwelijk naakt is al honderden malen geschilderd, gefotografeerd en gefilmd. En nu ik het voor een afgeschermd publiek van Facebookvrienden doe, zou het ineens verwerpelijk zijn?!’
De dagelijkse Scheurwatersessies met de camera vinden plaats in een mooi opgeknapt, oud huis in het centrum van Rotterdam, waar de kunstenares woont met haar echtgenoot en drie kleine kinderen. Een kamertje op de eerste verdieping dient als studio annex atelier. Ze ontvangt er de verslaggever met een kopje koffie en gevulde koek. Haar Facebookvrienden en de bezoekers van haar eigen weblog zullen de ruimte moeiteloos van haar internetfoto’s herkennen. Op de bureaus, op de vloer, tegen de kasten en aan de wanden liggen en hangen honderden afbeeldingen van geheel of gedeeltelijk naakte vrouwen, waaronder heel veel van Hester Scheurwater zelf.
Op sommige van die prints en knipsels zijn de geslachtsdelen met roze papier geaccentueerd, op andere zijn de vrouwenmonden aangezet met een krachtige en brede toets van rode lippenstift. Ook de her en der door het kamertje uitgeschopte stilettohakken en laarzen doen vermoeden dat de fotografe ofwel een ontzettende sloddervos is, ofwel dat ze als een bezetene in de weer is wanneer ze de lens van haar iPhone eenmaal op zichzelf gericht heeft.
Bij navraag blijken beide observaties juist. Sinds haar vader niet meer zo regelmatig over de vloer komt om haar atelier op te ruimen, leeft de kunstenares er in een permanente zooi, zo geeft ze grif toe. En haar fascinatie voor vrouwen en vrouwelijke verleidingssymboliek is, zegt ze, inderdaad ‘nogal obsessief’. Een enkele iPhone-shoot op hakken, met haar kont voor de lens, in panty’s, met een ontblote borst en roodgeverfd kruis kan al gauw honderd foto’s opleveren.
In de korte periode dat ze vrijuit haar gang kon gaan op Facebook telden haar digitale fotoalbums een veelvoud van zulke tamelijk eenvormige opnamen. Het fotoproject moet zowel theoretisch als in zijn uitvoering nog aan focus en betekenis winnen. Ja, beaamt Scheurwater, ze staat vanzelfsprekend in een jarenlange traditie waarin kunstenaressen als Tracey Emin, Natacha Merritt, Cindy Sherman en Valie Export zich bezighielden met de perceptie van vrouwelijkheid, van lust en van sletterigheid. Maar nee, helemaal op één lijn met het politieke en feministische gedachtegoed waarbinnen veel van haar voorgangsters te werk gingen, zit ze naar eigen zeggen niet.
‘Oké, ik kan me best ergeren aan het ideaalbeeld waarmee vrouwen in reclame en in de media worden neergezet. Zoals ik het ook triest vind dat vrouwen via bijvoorbeeld schaamlipcorrecties, borstvergrotingen en beenverlenging, zoals nu gebeurt in China, aan dat ideaalbeeld proberen tegemoet te komen. Anderzijds ben ik ook mateloos gefascineerd door het vrouwenlichaam. Ik heb kunstboeken vol met afbeeldingen van vrouwelijk naakt en erotiek. En ik wil er als erotisch huis-tuin-en-keukenmodel ook graag en volop de concurrentie mee aan.’
Maar ho even: of het woordje ‘erotiek’ meteen maar weer uit dit verhaal mag worden geschrapt, want dat is dus absoluut haar terminologie niet. ‘Erotiek, zo’n kutwoord. Ja, misschien wel het verschrikkelijkste woord dat er is. Veel te soft. Mogelijk dat mijn werk daarom weerstanden oproept. Er zit geen erotische fake-laag tussen mijn foto’s en mij, ik spiegel seks niet mooier en romantischer voor dan het is. Ik hou van duidelijke taal, en sowieso van duidelijkheid als het om seks gaat.’
Nee, echtgenoot Alex, ‘eveneens een vrije geest’, heeft nooit enig bezwaar gekoesterd tegen de wijze waarop zijn vrouw zich als kunstenares in de kijker plaatst, zolang hem dat maar niet bij de uitoefening van zijn eigen beroep belemmert. Hij is econoom bij een zeer conservatieve bank, dus enige prudentie op borrels en recepties moeten ze wel in acht nemen: ‘Ik zal er niet mijn fotomap mee naartoe nemen.’ Maar voor de rest: ‘Het wankelt niet meer. Zo’n e-mail van een vrouw die zich afvraagt wat voor moeder ik in hemelsnaam ben voor mijn kinderen, ach, dat doet me niets. Ik kan me goed voorstellen dat iemand er geen reet van begrijpt, maar mijn werk als kunstenaar staat los van mijn moederschap en mijn kinderen; ze hebben niets met elkaar te maken.’
Dat ze zichzelf inmiddels, nu ook in spreidstand op de kinderkamers portretteert, heeft in ethisch opzicht dan ook niets te betekenen. Ze zal de komende maanden nog veel meer stappen buiten het domein van haar eigen studioruimte gaan zetten. Op de agenda staan nog ‘fantasiezelfbeelden’ op locaties elders in de stad en in grensverleggende thuissituaties, zoals op het balkon.
Voor een expositie in Galerie 182a in Rotterdam, een toonzaal aan huis, wil de kunstenares zichzelf in de huis- en slaapkamer van de eigenaars portretteren. Eind deze maand komen de eerste prints van haar foto’s in de eveneens in Rotterdam gevestigde galerie Roodkapje te hangen. Er staat voor later dit jaar een expositie genoteerd in het Stedelijk Museum in Zwolle en een in het Drentse Kolderveen, en ook is Hester Scheurwater geboekt voor performances rond onder meer het vrouwelijk orgasme op een paar kunstfestivals.
‘Ik heb me lang onzeker gevoeld over wat ik aan het doen ben, ja zelfs of het wel kunst was, maar daar is nu dus helemaal geen sprake meer van’, zegt Hester Scheurwater. ‘Nog een koffie en gevulde koek? En kijk rustig even rond of er een foto voor je bij zit. Ze zijn ook te koop, hoor.’